Skóra jako bariera ochronna naszego ciała

Skóra jest „płaszczem” ochronnym organizmu przed wpływem czynników środowiskowych drobnoustrojami i urazami. Ale nie tylko. To ona odbiera bodźce ze świata zewnętrznego i przekazuje je do systemu nerwowego, a jej kondycja świadczy o tym, co się dzieje w całym organizmie. Jako nasza zewnętrzna „powłoka” zdradza też nasz wiek, a nawet może dodawać albo odejmować lat, w zależności od tego, w jakiej jest kondycji.

Skóra jest największym organem w ciele człowieka. Średnio u dorosłej osoby zajmuje ok. 2 m2 powierzchni, a jej grubość wynosi od 1 do 4 mm (najgrubsza znajduje się na dłoniach i stopach – u osób pracujących całe życie fizycznie może mieć grubość nawet 10 mm, a najcieńsza na powiekach). Dzięki swojej wytrzymałości i elastyczności jest doskonałą barierą ochronną dla całego organizmu i narządów wewnętrznych.

Budowa skóry

Skóra zbudowana jest z trzech warstw:

• Naskórek (epidermis) – jest to warstwa zewnętrzna skóry, która ma funkcję ochronną i rozrodczą; naskórek zbudowany jest z wielowarstwowego nabłonka płaskiego (jego komórki nazywane są keratynocytami), który nie posiada naczyń krwionośnych, dlatego obumiera (rogowacieje) i systematycznie się złuszcza w 28-dniowym cyklu odnowy. W warstwie rozrodczej naskórka znajdują się melanocyty, produkujące melaninę, która nadaje kolor naszym włosom i skórze. Ponadto w naskóru umiejscowione też są komórki Langerhansa (odpowiedzialne za reakcje immunologiczne, a więc odporność skóry) oraz komórki układu nerwowego. Naskórek dzieli się na 5 warstw (idąc od zewnętrz w głąb):
  – warstwa rogowa,
  – warstwa jasna,
  – warstwa ziarnista,
  – warstwa kolczysta,
  – warstwa podstawna.
• Skóra właściwa (dermis) – jest to środkowa, najgrubsza warstwa (od 1 do 3 mm), zbudowana z tkanki łącznej, która nadaje skórze wytrzymałość, elastyczność i sprężystość, a także odpowiada za jej młody wygląd. Głównymi składnikami tkanki łącznej są tzw. białka podporowe skóry wytwarzane i wydzielane do przestrzeni międzykomórkowej przez fibroblasty:
  – kolagen (do 75% masy),
  – elastyna (ok. 5% masy skóry właściwej),
  które zapewniają skórze jędrność i gęstość, a ich stopniowy ubytek wraz z wiekiem wiąże się z pojawianiem się zmarszczek i wiotczeniem skóry. Kolejnym ważnym składnikiem skóry właściwej jest kwas hialuronowy, który ma niezwykłe zdolności wiązania wody. Jego jedna cząsteczka jest w stanie związać ok. 250 cząsteczek wody, a skóra właściwa magazynuje większość wody całego organizmu. Ponadto znajdują się w niej naczynia limfatyczne i krwionośne (które ulegają zwężaniu bądź rozszerzaniu w zależności od temperatury bądź stanu emocjonalnego), a także mieszki włosowe oraz gruczoły łojowe i potowe (są to tzw. przydatki skóry), których przewody przechodzą przez naskórek i znajdują ujście w porach na powierzchni skóry (z mieszka włosowego wyrasta łodyga, czyli włos). Bardzo ważną rolę dla funkcjonowania całej skóry pełnią też umiejscowione w tej warstwie komórki czuciowe bezpośrednio powiązane z systemem nerwowym. To one odbierają bodźce ze świata zewnętrznego (takie jak zimno, ciepło, dotyk, ból) i przekazują te doznania do układu nerwowego.
• Tkanka podskórna (hypodermis) – to najgłębsza warstwa skóry, zbudowana w głównej mierze z tkanki tłuszczowej, która izoluje organizm i chroni go przed nagłymi zmianami temperatury. U kobiet podskórna tkanka tłuszczowa stanowi zazwyczaj ok. 25% masy ciała, a u mężczyzn 15%. Na jej rozmieszczenie mają wpływ czynniki hormonalne.

Woda w skórze

Człowiek w ok. 65% składa się z wody, z czego ok. 20% wody znajduje się w skórze: ok. 60% w jej głębszych warstwach, a około 13% w warstwie rogowej naskórka. Woda przemieszcza się ze skóry właściwej w kierunku powierzchni, nawilżając poszczególne warstwy naskórka i kończąc swoją wędrówkę w warstwie rogowej.

Cykl odnowy komórkowej

Cały czas człowiek „zrzuca” starą skórę, choć nie widać tego gołym okiem jak np. u jaszczurek :-) Proces ten zachodzi stopniowo przez ok. 28 dni – stare, zrogowaciałe komórki są „wypychane” na zewnątrz i zastępowane nowymi. Jak wygląda ten proces? Keratynocyty (a więc podstawowe komórki skóry) powstają w warstwie podstawnej naskórka i w ciągu 2 tygodni wędrują w kierunku warstw powierzchownych, do granicy warstwy ziarnistej i rogowej. W tym czasie dojrzewają – zmieniają kształt i budowę, spłaszczają się i tracą jądro komórkowe. W ten sposób powstają korneocyty (tzw. martwe komórki warstwy rogowej). Ich pełna przemiana wraz z procesem złuszczania trwa kolejne 2 tygodnie. Jeśli proces ten zastanie zaburzony (np. na skutek działania promieni UV), skóra staje się ziemista, poszarzała, szorstka, przesuszona, a nagromadzenie martwych komórek może zatykać ujścia gruczołów łojowych, powodując stany zapalne i wypryski. Cykl odnowy komórkowej wydłuża się też wraz z wiekiem – nawet do 40-50 dni. Z pomocą przychodzą peelingi, których celem jest usunięcie zalegających martwych komórek naskórka. Zdaniem dermatologów, nie powinno się jednak stosować ich zbyt często – może to prowadzić do uwrażliwienia zbyt szybko „odsłoniętej” nowej skóry.

Funkcje skóry

Skóra stanowi powłokę ochronną dla całego organizmu, chroniąc narządy wewnętrzne przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi oraz ekspozomem, a dokładnie przed:

• urazami mechanicznymi, np. uderzeniami,
• substancjami chemicznymi (tutaj dużą rolę odgrywa najbardziej zewnętrzna warstwa – tzw. płaszcz hydrolipidowy),
• zbyt wysokimi bądź niskimi temperaturami,
• promieniami UV (w reakcji obronnej skóra wytwarza melaninę, co jest widoczne jako jej przyciemnienie, opalenizna),
• zanieczyszczeniami środowiska (największym zagrożeniem są dla niej pyły mikrocząsteczkowe, które osadzają się w górnych warstwach naskórka),
• mikroorganizmami, takimi jak bakterie czu zarazki (pH skóry zapobiega kolonizacji przez drobnoustroje).

Dzięki temu skóra zapewnia narządom wewnętrznym homeostazę, czyli stałe, korzystne dla prawidłowego funkcjonowania warunki. Ochrona jest najważniejszą, ale nie jedyną funkcją skóry, dodatkowo odgrywa one role:

• percepcyjną – skóra jest ogromnym narządem zmysłu dotyku. Odbiera ona bodźce ze świata zewnętrznego dzięki zakończeniom nerwowym, a następnie przekazuje je do układu nerwowego; najbardziej reaktywne są miejsca nieowłosione, np. opuszki palców, wargi czy czubek nosa, a najmniej wrażliwe –ramiona, uda, grzbiet;
• diagnostyczną – skóra bardzo szybko reaguje na zmiany zachodzące w całym organizmie, np. na skutek diety ubogiej w składniki odżywcze i witaminy szybko staje się szara i ziemista, a przy problemach z tarczycą – sucha i obrzęknięta. Widać na niej, gdy organizm jest odwodniony, zestresowany, a nawet chory – np. po wyglądzie skóry rozpoznaje się wiele przypadków cukrzycy;
• termoregulacyjną – skóra bierze udział w regulacji temperatury całego organizmu. Reakcją obronną na wysoką temperaturę jest zwiększenie ukrwienia w naczyniach podskórnych (widoczne jako zaczerwienienie), a na mróz – skurcz naczyń włosowatych (czego efektem jest bladość i uniesienie włosków, tzw. gęsia skórka). Gdy jest gorąco, organizm ochładza się poprzez wydzielanie potu;
• resorpcyjną – taką zdolność ma najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, czyli naskórek, który może wchłaniać niektóre substancje rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach, np. witaminy, kolagen, niekóre oleje czy ekstrakty roślinne. Tą drogą podawane są niektóre leki (np. hormony czy środki przeciwbólowe) – nie podrażniają wtedy żołądka i są dostarczane do organizmu stopniowo przez dłuższy czas;
• odpornościową – w warstwie podstawnej skóry znajdują się komórki Langerhansa, które biorą udział w procesach odpornościowych i pełnią funkcję obronną. Odgrywają ważną rolę w walce np. z alergenami kontaktowymi.

Od czego zależy kolor skóry?

Kolor skóry jest uwarunkowany genetycznie i ma związek z produkcją melaniny przez melanocyty – komórki barwnikowe znajdujące się w warstwie podstawnej naskórka.  Stąd barwnik transportowany jest w specjalnych pęcherzykach (melanosomach) do wyżej położonych warstw skóry, gdzie następuje jego rozlokowanie. Jego głównym zadaniem jest ochrona przed promieniowaniem UV. Ludzie o różnych karnacjach różnią się ilością produkowanej melaniny – u osób o ciemnej skórze jest jej po prostu więcej. A uzyskiwana na słońcu opalenizna nie jest niczym innym niż objawem wzmożonej produkcji melaniny w reakcji obronnej na działanie promieni UV. Dodatkowo na koloryt skóry mają wpływ: karoten (pomarańczowy barwnik wchłaniany np. z marchwi), a także hemoglobina znajdująca się w naczyniach krwionośnych – u osób o jasnej (a więc ubogiej w melaninę) i cienkiej skórze to właśnie ona nadaje skórze różowawy odcień.

Jak starzeje się skóra?

Z biologicznego punktu widzenia skóra zaczyna się starzeć już od ok. 25. roku życia – wtedy zaczyna w niej ubywać kolagenu, który stanowi jej „rusztowanie” i decyduje o jej jędrności i gęstości, a także kwasu hialuronowego, jednego ze składników odpowiedzialnych za jej prawidłowe nawilżenie. Objawy nasilają się wraz z wiekiem:
Wiek 25+ – pojawiają się pierwsze zmarszczki, zwłaszcza gdy masz silną mimikę (tzw. zmarszczki mimiczne), powoli zaczyna się obniżać produkcja lipidów w naskórku;
Wiek 35+ – utrwalają się zmarszczki, skóra zaczyna tracić świeżość i młodzieńczą jędrność. Po nieprzespanej nocy widoczne są cienie i obrzęki pod oczami, skóra staje się szara i zmęczona – to znak, że jej zdolności regeneracyjne i naprawcze zaczynają się zmniejszać;
Wiek 45+ – do zmarszczek (często już utrwalonych) dochodzą ubytki objętości związane ze znaczną utratą kolagenu – pojawia się tzw. dolina łez, zarysowują się tzw. chomiczki (opadające policzki), co zaburza owal twarzy;
Wiek 55+ – menopauza jest dla większości kobiet trudnym czasem, ponieważ do ogólnoustrojowych objawów dochodzi nagłe pogorszenie kondycji i wyglądu skóry. Na skutek obniżenia poziomu estrogenów skóra staje się cienka, sucha, szara i matowa, nasilają się przebarwienia i popękane naczynka, utrwaleniu ulegają głębokie bruzdy w dolinie łez i fałdach nosowo-wargowych. Owal traci młodzieńczy kształt litery V. Dużym problemem w tym wieku są też cienie i worki pod oczami.
Naturalny proces starzenia się skóry (tzw. chronostarzenie) przyspieszają uszkodzenia wywoływane przez czynniki zewnętrzne (tzw. fotostarzenie), na które skóra jest narażona niemal przez cały czas (działanie ekspozomu), a także zła dieta czy nieodpowiednie nawyki pielęgnacyjne.

Ochrona skóry przed przesuszeniem

Odpowiednie nawodnienie skóry ma wpływ zarówno na jej funkcjonowanie, jak i dobry wygląd. Dlatego nawilżanie to podstawa pielęgnacji w każdym wieku, niezależnie od rodzaju skóry. Niedobór wody jest szybko widoczny na skórze, która staje się sucha, szorstka, matowa, traci jędrność i sprężystość. Woda w naskórku (ok. 10-13% znajduje się właśnie tutaj) pochodzi ze skóry właściwej – przenika ze środka na powierzchnię na zasadzie różnicy stężeń osmotycznych, skąd w ciągły sposób odparowuje z szybkością zależną od warunków zewnętrznych i sprawności działania skórnych mechanizmów hamujących parowanie.

Dziennie tracimy przez skórę ok. 300–600 ml wody. W sumie (razem z wodą wydalaną wraz z moczem czy wydychanym powietrzem) – to ok. 2,5 l. Aby utrzymać odpowiednie nawodnienie organizmu, przynajmniej tyle samo wody trzeba codziennie sobie dostarczyć wraz z przyjmowanymi płynami!

Aby nie dopuścić do odwodnienia skóry, należy zadbać przede wszystkim o umocnienie i uszczelnienie jej bariery hydrolipidowej, która łatwo ulega uszkodzeniu na skutek codziennego działania czynników zewnętrznych i ekspozomu. Kosmetyki nawilżające wykorzystują dwa mechanizmy:

• zatrzymywanie wilgoci (higroskopijność) – tak na przykład działa często stosowany w kosmetykach naturalny czynnik nawilżający (NMF), w skład którego wchodzą aminokwasy, kwas piroglutamionowy, mocznik, kwas moczowy, kreatynina, sole kwasy mlekowego, mikroelementy, fosforany i inne. Zdolność zatrzymywania wilgoci ma też kwas hialuronowy;
• wzmacnianie bariery ochronnej – barierę nieprzenikliwą dla wody stanowią lipidy naskórka: ceramidy, fosfolipidy i kwasy tłuszczowe (tworzące tzw. cement międzykomórkowy). Dobrze funkcjonująca bariera hydrolipidowa zapobiega ucieczce wody i chroni ją przed szkodliwymi substancjami z zewnątrz. Składnikami sprzyjającymi jej odbudowie są np. lipidy czy oleje roślinne.

Niektóre preparaty działają na skórę wykorzystując jednocześnie obydwa te mechanizmy. Należy do nich m.in. nasz booster wzmacniająco-nawilżający Minéral 89, w którym połączono 89% wodę termalną i kwas hialuronowy. Woda termalna bogata w minerały  przywraca skórze właściwe pH, pobudza jej regenerację, wzmacnia jej barierę ochronną poprzez zwiększenie adhezji korneocytów i stymuluje ją do walki ze stresem oksydacyjnym, natomiast kwas hialuronowy zatrzymuje wodę w warstwie rogowej naskórka, hamując ucieczkę wilgoci.

Suche, gorące powietrze powoduje szybszą ucieczkę wilgoci ze skóry. Dlatego gdy wilgotność powietrza spada poniżej 40%, skóra natychmiast reaguje ściągnięciem i wysuszeniem. Możesz tego doświadczać w mocno ogrzewanych bądź klimatyzowanych pomieszczeniach, a także podczas podróży samolotem (tutaj wilgotność spada nawet do 10%, jest porównywalna do warunków panujących na Saharze!).

Dowiedz się więcej o tym, jak klimat wpływa na stan skóry.

Zdolności regeneracyjne skóry

Każdego dnia jesteśmy narażeni na działanie ekspozomu, a więc wszystkich otaczających nas czynników, które mają wpływ na naszą skórę, przede wszystkim zanieczyszczeń powietrza, promieni UV, stresu, dymu papierosowego, nieodpowiedniej diety itp. Nie da się od nich uciec, bo są trwale wpisane we współczesny styl życia. Z tego powodu w XXI wieku naturalne zdolności regeneracyjne skóry są naprawdę wystawiane na ciężką próbę – nic dziwnego, że potrzebują „podkręcenia” za pomocą odpowiednich kosmetyków czy zabiegów. Poza tym pamiętajmy, że z wiekiem procesy naprawcze przebiegają coraz wolniej. O co w nich chodzi? Generalnie o to, aby zastępować uszkodzone komórki nowymi – najłatwiej zaobserwować ten proces na gojącej się ranie. Blizna jest efektem wzmożonej produkcji kolagenu, którym organizm chce „załatać” ranę. Na tej zasadzie działają też nowoczesne metody odmładzania stosowane przez profesjonalistów, chociażby lasery frakcyjne, które uszkadzają tkanki pobudzając fibroblasty do neokolagenezy. Wydaje się jednak, że najważniejszym działaniem naprawczym, jakim możemy wspomóc naszą skórę dla zachowania młodego wyglądu, jest wzmacnianie bariery hydrolipidowej, która stanowi „pierwszą linię” obrony przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi.

Dobowy rytm skóry

Skóra „żyje” wewnętrznym rytmem dobowym, podobnie jak cały organizm. Jednak gdy Ty śpisz i wypoczywasz, ona pracuje najbardziej aktywnie – ponieważ to nocą uruchamiają się w niej procesy regeneracyjne i naprawcze.

• W nocy – odbudowuje się warstwa ochronna naskórka, regenerują się włókna kolagenowe i elastynowe, usuwane są toksyny (poprzez układ limfatyczny), naprawie ulegają uszkodzenia wywołane szkodliwymi czynnikami w ciągu dnia. Najlepiej położyć się spać ok. 23.00 – wtedy bowiem we śnie wydziela się najwięcej melatoniny, która odgrywa ważną rolę w procesach regeneracji skóry. Warto stosować na noc kremy regenerujące i odbudowujące warstwę hydrolipidową naskórka, zawsze po dokładnym oczyszczeniu i stonizowaniu, które przywróci skórze prawidłowe pH.
• Rano – ok. 7.00 rano spowalniają procesy regeneracyjne, a skóra przestawia się na tryb dzienny. Trzeba ją oczyścić z potu i sebum, a także przygotować do starcia z ekspozomem w ciągu dnia. Warto zastosować kosmetyk wzmacniający jej funkcję obronne, bogaty w antyoksydanty.
• W południe – o tej porze zwężają się naczynia krwionośne, więc jeśli masz tendencję do porannych obrzęków pod oczami, teraz objawy te powinny ustąpić. O tej porze aktywność zwiększają też gruczoły łojowe, co może skutkować nasilonym błyszczeniem się skóry.
• Po południu – wczesnym popołudniem skóra funkcjonuje na pełnych obrotach i wygląd najlepiej. Późnym popołudniem pogarsza się krążenie limfy, skóra staje się mniej napięta, a zmarszczki są bardziej widoczne. To też moment, w którym jest najmniej odporna na działanie ekspozomu, czyli szkodliwych czynników, takich jak promienie UV czy zanieczyszczenia powietrza.
• Wieczór – skóra szykuje się do nocnej regeneracji i naprawy uszkodzeń wywołanych w ciągu dnia. Pamiętaj, aby dokładnie ją oczyścić i nałożyć krem naprawczy, dobrym pomysłem jest też aplikacja serum antyoksydacyjnego, aby wspomóc jej nocną regenerację.

Przeczytaj również o tym, jak prawidłowo nawilżać suchą skórę.