Objawy menopauzy – w jakim wieku występuje menopauza?

Menopauza to trudny okres dla wielu kobiet. Nie tylko fizycznie, ale też psychicznie. Choć słowo to oznacza tak naprawdę dzień ustania miesiączkowania i wyznacza kres możliwości prokreacyjnych kobiety, określa się nim cały, czasami wieloletni okres, w którym stopniowo zachodzi wygaszenie czynności jajników. Ok. 80% kobiet obserwuje wtedy u siebie mniej lub bardziej dokuczliwe objawy menopauzy.

Pierwsze objawy menopauzy

Pierwsze objawy menopauzy mogą się pojawić nawet ok. 10 lat (średnio 6 lat) przed całkowitym ustaniem miesiączkowania. Średni wiek menopauzy w Polsce to 51 lat¹, co oznacza, że wiele kobiet zacznie odczuwać objawy okołomenopauzalne już po 40. roku życia, a czasami nawet wcześniej. Nazywamy ten okres perimenopauzą. Pojawiają się wtedy przede wszystkim zaburzenia cyklu miesiączkowego oraz mniej lub bardziej nasilone objawy zmian hormonalnych, będące skutkiem niedoboru estrogenów w ośrodkowym układzie nerwowym, takie jak:

• uderzenia gorąca (trwające zwykle od kilkunastu sekund do minuty),
• nagłe czerwienienie się skóry, uczucie pieczenia skóry,
• obniżenie nastroju, napady płaczliwości, rozdrażnienie,
• trudności z zasypianiem, budzenie się w nocy,
• nagłe zlewanie się potem (zwłaszcza nocą),
• przewlekłe zmęczenie,
• kołatanie serca
• bóle mięśni, bóle głowy.



U 1/3 kobiet objawy te mają ciężki przebieg.²Do tego dochodzą dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego, takie jak suchość pochwy, nawracające infekcje intymne, ból podczas stosunku, częste oddawanie moczu, wysiłkowe nietrzymanie moczu itp. Kobiety obserwują też u siebie nagłe pogorszenie jakości skóry związane z jej suchością, atrofią tkanek i wiotkością. Stopień nasilenia objawów zależy od wielu czynników³, takich jak:

• czynniki genetyczne,
• czynniki demograficzne,
• długość i regularność cykli miesiączkowych,
• liczba ciąż i liczba dzieci,
• wiek urodzenia pierwszego i ostatniego dziecka.
• karmienie piersią,
• przebyte choroby (np. nadciśnienie, cukrzyca, nowotwory, choroby układu krążenia),
• BMI,
• stosowanie doustnej antykoncepcji,
• styl życia: dieta, aktywność fizyczna, palenie, spożycie alkoholu itp.

Ustanie miesiączkowania

W okresie reprodukcyjnym stężenie hormonów płciowych (produkowanych w jajnikach) podlega cyklicznym zmianom, kontrolowanym przez podwzgórze i przysadkę. Podwzgórze, począwszy od okresu pokwitania, produkuje hormon – gonadoliberynę (GnRH, która wpływa na produkcję hormonów przysadkowych: folikulotropiny (FSH) oraz luteinotropiny (LH). FSH i LH pobudzają jajniki do cyklicznej produkcji hormonów płciowych, tj. estrogenów i progesteronu. Dzięki temu w organizmie kobiety dochodzi co miesiąc do dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i owulacji. W okresie okołomenopauzalnym dochodzi do powolnego wygaszania czynności hormonalnej jajników, a pierwszym tego objawem są zaburzenia cyklu miesiączkowego. Zwykle cykl skraca się – średnio o 3 dni. Może też jednak ulec wydłużeniu, nawet do 1-2 tygodni, krwawienie staje się bardziej skąpe bądź bardziej obfite niż normalnie, mogą pojawić się też plamienia w środku cyklu. O wszystkich tych zmianach trzeba poinformować ginekologa. W pewnym momencie produkcja hormonów w jajnikach wygasa zupełnie – miesiączka zanika całkowicie, a kobieta nie jest już zdolna do zajścia w ciążę. Wchodzi w tak zwany okres postmenopauzalny.

Objawy zespołu klimakterycznego

Hormony płciowe wpływają na funkcjonowanie całego organizmu, a dlatego zmniejszenie ich produkcji wpływa na ogólne samopoczucie. Charakterystyczną grupą dolegliwości okresu menopauzy są tzw. objawy zespołu klimakterycznego, do których należą przede wszystkim objawy naczynioruchowe, mające charakter przejściowych zaburzeń termoregulacyjnych. Są to: uderzenia gorąca i potów (zwłaszcza nocą), zaburzenia snu, nerwowość, przygnębienie, depresja, zawroty i bóle głowy, kołatanie serca, bóle stawowo-mięśniowe, ogólne osłabienie. Ok. 30% kobiet odczuwa je w stopniu nasilonym, co znacząco wpływa na jakość ich codziennego życia i relacji partnerskich oraz społecznych. Można jednak złagodzić ich nasilenie – metodą najczęściej stosowaną, o największej skuteczności, jest hormonalna terapia zastępcza, która powinna być wdrożona i kontrolowana przez lekarza. Jej dodatkową korzyścią jest działanie ochronne na układ kostny, sercowo-naczyniowy, a nawet na skórę, ponieważ zapobiega gwałtownej utracie kolagenu i szybkiemu starzeniu się oraz zmianom zachodzącym w tkankach okolicy intymnej.

Dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego

Estrogeny są odpowiedzialne za prawidłową budowę i funkcjonowanie nabłonka wyściełającego pochwę. Są niezbędne do rozwoju i utrzymania odpowiedniej flory bakteryjnej i pH w pochwie, pobudzając komórki wyściełające pochwę do wytwarzania glikogenu – związku chemicznego sprzyjającego obecności dobrych bakterii chroniących przed infekcjami, ponadto wpływają na elastyczność i nawilżenie pochwy. Kiedy więc ich produkcja spada, zaburzeniu ulegają wszystkie te procesy. Kobiety po 45-50. roku życia często uskarżają się na suchość pochwy oraz ból podczas stosunku. Wskutek atrofii tkanek i zmniejszonej produkcji kolagenu zanikowi ulegają wargi sromowe większe, pełniące ważną funkcję ochronną dla wewnętrznych narządów płciowych, co powoduje dyskomfort (ocieranie, podrażnienia) i nasilenie tendencji do urazów i infekcji intymnych. U wielu kobiet nasilają się też objawy wysiłkowego nietrzymania moczu, co jest związane z osłabieniem mięśni dna miednicy i obniżeniem pęcherza – zwieracz mięśnia cewki przestaje się domykać, a mocz mimowolnie wycieka podczas wysiłku, np. podczas kaszlu czy biegania. Sprzyja to też częstszym stanom zapalnym pęcherza. Wszystkie te objawy nazywane są Menopauzalnym Zespołem Moczowo-Płciowym (GSM) – termin ten został wprowadzony w 2014 roku przez International Society for the Study of Women’s Sexual Health and The North American Menopause Society na określenie zespołu typowych zaburzeń i objawów występujących w okolicy intymnej u kobiet w okresie menopauzalnym. Aby je złagodzić, wiele kobiet stosuje środki dopochwowe o działaniu nawilżającym (na bazie kwasu hialuronowego). Dostępna też jest dopochwowa terapia estrogenami – zwykle są to tabletki, kremy, żele lub krążki dopochwowe z estrogenem, który uwalnia się stopniowo w pochwie. Preparaty te podnoszą stężenie hormonu w tkankach, nie powodując jego przenikania do krwioobiegu – działają miejscowo, poprawiając nawilżenie błony śluzowej i przywracając prawidłowe pH w pochwie. Warto też zainteresować się ginekologią estetyczną (nazywaną często funkcjonalną, ponieważ chodzi tutaj nie tylko o poprawę wyglądu, ale też funkcji okolic intymnych), która oferuje coraz więcej metod pozwalających skutecznie i szybko redukować te przykre i wstydliwe dolegliwości, takich jak:

• laseroterapia – w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu oraz w rewitalizacji pochwy; wskutek poprawy jakości nabłonka zwiększa się nawilżenie pochwy, przebudowie ulega też flora bakteryjna, co prowadzi do zmniejszenia infekcji intymnych,
• wypełniacze kwasu hialuronowego – aby odbudować utraconą objętość okolic intymnych, np. warg sromowych większych,
• urządzenia z falami radiowymi bądź technologią HIFU – celem ujędrnienia pochwy poprzez pobudzenie aktywności fibroblastów w tkankach itp.

Warto przełamać w sobie wstyd i skrępowanie, szczerze mówiąc lekarzowi ginekologowi o swoich dolegliwościach – bo efekty działania tych zabiegów często są odczuwane natychmiast po ich wykonaniu, a kobieta ma szansę odzyskać pewność siebie i poczucie atrakcyjności.

Starzenie menopauzalne

Mówi się, że estrogen to kolagen! Obniżenie jego produkcji powoduje szybki zanik kolagenu w skórze, co skutkuje utratą jędrności, widocznym wiotczeniem tkanek, pojawieniem się tzw. chomików, zmianą owalu, opadaniem powiek, nasileniem się zmarszczek, ogólnym pogorszeniem jakości skóry. W ciągu pierwszych 5 lat menopauzy skóra traci nawet 30% kolagenu, a w kolejnych 2% rocznie⁴, więc zmiany te mogą być szybko zauważalne. Cechą wspólną wszystkich kobiet w okresie menopauzy jest suchość skóry. Do typowych objawów starzenia menopauzalnego należą:

• ścieńczenie naskórka, tzw. pergaminowa skóra,
• obniżenie elastyczności skóry, pogłębianie się i utrwalanie zmarszczek,
• utrata jędrności, opadanie tkanek, zmiana owalu – związane z zanikiem kolagenui zmianą struktury elastyny,
• przesuszenie skóry, co związane jest z obniżeniem poziomu lipidów naskórkowych (głównie ceramidów), odpowiedzialnych za prawidłowego funkcjonowanie bariery ochronnej skóry, a także zmniejszeniem produkcji kwasu hialuronowego,
• ziemisty, matowy kolor skóry, szorstkość w dotyku – związane to jest z zaburzeniem procesu odnowy komórkowej; mniej więcej raz na dobę jedna warstwa powstaje i jedna ulega złuszczeniu – jeśli proces ten jest zaburzony, tworzy się zrogowaciała warstwa martwego naskórka,
• wrażliwość bądź alergiczność skóry – może pojawić się nagle nawet u osób, które wcześniej nie miały takiego problemu;
• nasilenie zmian naczyniowych – wystąpienie objawów trądziku różowatego, pękanie naczynek, rumień, tzw. punkty rubinowe (głównie na ciele)
• przebarwienia – będące efektem zaburzonej pracy melanocytów, w tym okresie pojawiają się typowe tzw. plamy starcze (soczewicowate) – ciemne skupiska melaniny w okolicy skroni, policzków, czoła, a także na dłoniach; mogą też pojawić się tzw. brodawki starcze (łojotokowe) będące efektem zaburzeń rogowacenia naskórka.

Aby spowolnić pojawianie się tych wszystkich objawów, niezbędna jest odpowiednia pielęgnacja skóry w okresie menopauzalnym. Ponieważ skóra jest narządem estrogenozależnym, dużą poprawę przynosi też regularne, wielomiesięczne stosowanie hormonalnej terapii zastępczej. Badania histopatologiczne wykazały, że po 6-miesięcznej kuracji HTZ wyraźnie zwiększa się ilość włókien kolagenowych, wzrasta grubość naskórka oraz ilość łoju wytwarzanego przez gruczoły łojowe⁵.

Dowiedz się, jak pielęgnować skórę dojrzałą w okresie menopauzy.

Depresja menopauzalna

Wiele kobiet odczuwa w trakcie menopauzy mniej lub bardziej nasilone zaburzenia sfery psychicznej, wynikające z obniżenia poziomu estrogenów w organizmie. To przede wszystkim:

• nagłe wahnięcia nastroju,
• stany przygnębienia, smutku,
• drażliwość, płaczliwość,
• niepokój, stany lękowe,
• zmęczenie, brak sił – problemem stają się „zwykłe” codzienne czynności,
• osłabienie koncentracji, problemy z zapamiętywaniem.

U niektórych kobiet w okresie okołomenopauzalnym i postmenopauzalnym rozwijają się też kliniczne objawy depresji – uważa się, że ryzyko ich wystąpienia jest w tym okresie zdecydowanie wyższe. Związane to jest nie tylko z zaburzeniami hormonalnymi, ale też zmianami zachodzącymi w ich życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym, co łączy się z obniżeniem poczucia własnej wartości, kobiecości i atrakcyjności. W okresie tym często teżkobiety cierpią z powodu syndromu „pustego gniazda” – uczuciem osamotnienia i pustki po odejściu dzieci, które zaczynają własne życie i wyprowadzają się z domu. Pojawia się stres związany z obawą o utratę pracy, niezadowolenie z własnego wyglądu (starzejąca się skóra, problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała). To też czas, gdy wiele kobiet przechodzi rozwód – szczególnie trudny w sytuacji, gdy partner odchodzi do innej, młodszej partnerki. Wszystko to może nasilać objawy depresji. Okres menopauzy sprzyja teżnawrotom bądź zaostrzeniu objawów wcześniej zdiagnozowanej depresji. Jeśli czujesz, że nie radzisz sobie sama z emocjami i stanami depresyjnymi, koniecznie poszukaj pomocy u lekarza psychiatry.

Problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała

W okresie menopauzy nasz organizm jest fizjologicznie zaprogramowany do gromadzenia tkanki tłuszczowej. Hormony płciowe wpływają bowiem na lipolizę oraz lipogenezę, czyli na procesy związane z syntezą i rozkładem tłuszczu, które w momencie menopauzy ulegają rozregulowaniu. Zanika też tkanka mięśniowa, która jest zastępowana tkanką tłuszczową. Dochodzi do zaburzenia mechanizmów kontroli ilości spożywanych pokarmów. Kobiety łatwiej przybierająteraz na wadze i trudniej jest im schudnąć. Dlatego niezbędne jest pilnowanie odpowiedniej diety, w której obowiązkowo powinny znaleźć się:

• produkty pełnoziarniste – błonnik,
• warzywa zielonolistne – witaminy, antyoksydanty, wapń, żelazo,
• nasiona roślin strączkowych – witamina B, fitoestrogeny,
• orzechy, migdały, pestki dyni – zdrowe kwasy tłuszczowe, magnez,
• tłuste ryby morskie – zdrowe kwasy tłuszczowe,
• produkty mleczne (chude) – wapń i bakterie probiotyczne.

Zadbaj też o aktywność fizyczną. Nie musi być ona związana z dużym wysiłkiem, ważne, aby ruszać się codziennie, nawet po 15 minut, chociaż optymalna jest półgodzinna, codzienna aktywność fizyczna. Możesz spacerować, pływać, uprawiaćjogę. Wszystko to pomoże ci nie tylko schudnąć bądź utrzymać prawidłową masę ciała, ale też doda ci sił i energii, pozwoli zmniejszyć ryzyko wielu chorób, w tym nowotworowych.

Dowiedz się, jak uniknąć przybierania na wadze podczas menopauzy.

Choroby towarzyszące menopauzie

W okresie menopauzy, w związku ze zmianami hormonalnymi, rośnie też ryzyko wystąpienia pewnych schorzeń, takich jak:

• osteoporoza – jest to choroba układu szkieletowego, charakteryzująca się niską masą kości i upośledzeniem struktury tkanki kostnej, co w konsekwencji zwiększa ryzyko złamań. Przyczyną jest brak równowagi w metabolizmie tkanki kostnej (przewagą procesów resorpcji nad procesami kościotworzenia). Niedobory estrogenów są jedną z głównych przyczyn osteoporozy, obok niedoborów wapnia w diecie, czynników genetycznych, steroidoterapii czy nadczynności tarczycy. W ciągu pierwszych 5 lat po menopauzie następuje średnio 15% utrata masy kostnej;
• zaburzenia metaboliczne, np. zaburzenia gospodarki lipidowej czy węglowodanowej – związane ze wzrostem stężenia cholesterolu całkowitego, triglicerydów, cholesterolu frakcji LDL, z upośledzoną tolerancją glukozy, insulinoopornością, cukrzycą typu 2;
• otyłość – związana jest z innym rozłożeniem tkanki tłuszczowej, która zaczyna się teraz gromadzić w okolicy brzucha; mówimy wtedy o tzw. otyłości brzusznej – u osób z takim rozmieszczeniem występuje większe ryzyko zachorowania na miażdżycę,
• choroby sercowo-naczyniowe – deficyt hormonów płciowych przyczynia się do wzrostu zachorowalności kobiet na choroby krążenia, takie jak miażdżyca, choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze itp.
• nowotwory – w okresie menopauzalnym wzrasta zachorowalność kobiet na choroby nowotworowe, takie jak rak sutka, rak płuca, rak szyjki macicy, rak żołądka, rak jajnika, rak trzonu macicy. Warto też pamiętać – choć nowotwór ten nie jest hormonozależny – że u osób będących w wieku pokrywającym się z menopauzą częściej diagnozuje się czerniaka, dlatego nie zapominaj o regularnym badaniu skóry, a każdą niepokojącą zmianę zgłoś dermatologowi.

Przeczytaj również o diagnostyce menopauzy.



^{1 i 3} Czynniki środowiskowe wpływające na wiek wystąpienia naturalnej menopauzy u kobiet,  Bogdan Rumianowski, Agnieszka Brodowska, Beata Karakiewicz, Elżbieta Grochans, Karina Ryterska, Maria Laszczyńska,  https://pdfs.semanticscholar.org/c6fe/178772c3f22882391de778e7e425f73cdf18.pdf
²Występowanie depresji i lęku u kobiet w okresie menopauzy, Dorota Koligat1, Anna Paczkowska1, Michał Michalak2, Anna Kaźmierczak3, Marzena Skurzyńska3, Katarzyna Anusiak3, Natalia Dyśko3, Ewa Lipczyńska3, Natasza Czaja3, Tomasz Zaprutko1, Krzysztof Kus, Elżbieta Nowakowska1, http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2015/3/159_3_44_2015.pdf
⁴https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a3764/Zmiany-w-obrebie-skory-w-okresie-menopauzalnym.html/
⁵Procesy starzenia skóry nasilające się w okresie menopauzy, Helena Rotsztejn, https://pdfs.semanticscholar.org/d867/7ea68d5f5599db12bd827e9996daee31fd0e.pdf