Nadmierna potliwość

O nadpotliwości mówimy wtedy, gdy ilość wydzielanego potu utrudnia normalne funkcjonowanie w codziennym życiu i powoduje duży dyskomfort. Skąd się bierze i jak można jej zapobiec? Wyjaśniamy!

• Nadpotliwość związana jest z nadmiernym wydzielaniem potu przez gruczoły potowe, zwykle w okolicy pach, dłoni i stóp, a także czoła.
• Trudno jest ją kontrolować za pomocą dostępnych środków kosmetycznych, takich jak antyperspiranty czy blokery potu.
• Powoduje duży dyskomfort w codziennym życiu, utrudnia kontakty z innymi, jest powodem stresu, frustracji i wstydu.
• Nadpotliwość może być uwarunkowana genetycznie bądź mieć związek z chorobami, przyjmowanymi lekami czy zaburzeniami endokrynologicznymi.
• W leczeniu nadpotliwości stosuje się różne metody. Jedną z najpopularniejszych i najmniej inwazyjnych jest podanie toksyny botulinowej, która miejscowo i czasowo hamuje wydzielanie potu na danym obszarze.

Pocenie się jest naturalnym i bardzo nam potrzebnym procesem fizjologicznym. Pocimy się nieustająco – chroni to nasz organizm przed przegrzaniem i pozwala usuwać z niego toksyny. Za termoregulację i detoksykację odpowiedzialne są gruczoły ekrynowe rozmieszczone na całej powierzchni ciała (w sumie na skórze człowieka znajduje się ok. 2-4 mln gruczołów potowych, jedynym miejscem ich pozbawionym są wargi). Natomiast za przykry zapach – będący efektem rozkładu potu pod wpływem bytujących na skórze bakterii – odpowiadają gruczoły apokrynowe, zlokalizowane przede wszystkim pod pachami, w okolicy genitaliów i na brodawkach sutkowych, które nie mają funkcji termoregulacyjnej. Uaktywniają się one wskutek działania hormonów w okresie dojrzewania. Dziennie tracimy ok. 800-1000 ml potu, w czasie upałów czy zwiększonej aktywności fizycznej – nawet kilka litrów. Wzmożone pocenie się może też być związane ze stresem, spożywanymi potrawami (pikantne i gorące nasilają aktywność gruczołów), zmianami hormonalnymi (np. menopauza) czy stanem zdrowia oraz zażywanymi lekami.

Czym jest nadpotliwość?

O nadmiernej potliwości, inaczej hiperhydrozie (Hyperhidrosis) mówimy wtedy, gdy ilość widzialnego potu utrudnia codzienne życie i nie da się jej kontrolować za pomocą np. antyperspirantów. Ciągle wilgotna skóra, plamy na ubraniach, nieprzyjemny zapach – to wszystko powoduje frustrację, obniżenie samooceny, uczucie zawstydzenia, unikanie kontaktów towarzyskich czy zawodowych. Problem zwykle dotyczy obszarów, na których znajduje się najwięcej gruczołów potowych – przede wszystkim pach, ale też dłoni, stóp, i czoła. Nadmierna potliwość dotyczy nawet 3% populacji.¹

Nadpotliwość – przyczyny

Wyróżnia się dwa rodzaje nadpotliwości:

• Nadpotliwość pierwotna (idiopatyczna) – najczęstsza, zwykle ma charakter miejscowy i w większości przypadków dotyczy okolicy pach (ok. 80% przypadków), choć może też obejmować kilka obszarów jednocześnie.² Ma podłoże genetyczne – 30-65% osób z tym problemem ma pozytywny wywiad rodzinny.³ Zwykle ujawnia się w okresie dojrzewania. Jej przyczyną jest nadmierna stymulacja gruczołów potowych przez nerwowy układ współczulny wskutek przede wszystkim nadmiernego stresu i nagłych emocji (choć wzmożone pocenie się może też pojawić się bez wyraźnej przyczyny).
• Nadpotliwość wtórna – zwykle ma charakter uogólniony, a nie miejscowy, wywołują ją przede wszystkim niektóre choroby (np. cukrzyca, nadczynność tarczycy, nowotwory, reumatoidalne zapalenie stawów), przyjmowanie leków (np. antybiotyków, leków antydepresyjnych), stosowanie używek (przede wszystkim alkoholu, kawy, narkotyków), ciąża, menopauza, otyłość. Może też wystąpić w zaburzeniach pracy ośrodkowego układu nerwowego, np. po udarze mózgu.

Najczęstszym rodzajem nadpotliwości (ok. 50%) jest pierwotna nadpotliwość pach.⁴

Zobacz też, jak stres wpływa na starzenie się skóry

Nadpotliwość – skąd się bierze nieprzyjemny zapach potu?

Pot jest bezwonny. Przykry zapach jest skutkiem rozkładania potu apokrynowego przez bakterie bytujące na skórze. W przypadku normalnego wydzielania potu skutecznym sposobem na pozbycie się nieprzyjemnego zapachu jest zastosowanie antyperspirantu bądź dezodorantu. W przypadku nadpotliwości kosmetyki i metody domowe są jednak niewystarczające. Najpierw trzeba zlikwidować problem nasilonej aktywności gruczołów potowych.

Diagnoza nadpotliwości

Jak w przypadku każdego zaburzenia, kluczowe jest prawidłowe rozpoznanie przyczyn problemu. W diagnostyce nadpotliwości stosuje się przede wszystkim:

• Test Minora – jest to próba jodowo-skrobiowa, która pozwala dokładnie określić, na jakim obszarze występuje wzmożone pocenie. Skórę smaruje się jodyną i posypuje skrobią – miejsce wymagające leczenie zabarwia się na kolor brunatno-fioletowy.
• Skalę HDSS (ang. Hyperhidrosis Disease Severity Scale) – pozwala określić stopień pocenia i związane z nim dolegliwości oraz uciążliwość w codziennym życiu (w skali od: pocenie jest niezauważalne, do: pocenie jest nieznośne).
• Metodę grawimetryczną polegającą na ważeniem bibułki testowej nasączonej potem (po 10 minutach wchłaniania). O nadpotliwości mówimy, gdy wydzielanie potu wynosi 100 mg / 5 min i więcej.

Diagnozę ułatwiają też wytyczne Canadian Hyperhidrosis Advisory Committee, według których nadpotliwość można rozpoznać u pacjentów, u których objawy utrzymują się co najmniej od 6 miesięcy i są spełnione co najmniej 4 z następujących kryteriów:

• wysoka koncentracja gruczołów potowych ekrynowych w obszarach wzmożonej potliwości,
• występowanie obustronne, symetryczne,
• brak objawów w czasie snu,
• przynajmniej 1 epizod w tygodniu,
• początek w 25. roku życia lub wcześniej,
• dodatni wywiad rodzinny,
• pocenie w stopniu utrudniającym codzienne funkcjonowanie.

Na podstawie rozpoznania przyczyn, skali i obszaru nadpotliwości lekarz dobierze odpowiednią metodę jej leczenia.

Leczenie nadpotliwości

Gdy problem pocenia jest tak nasilony, że stosowanie antyperspirantów czy tzw. blokerów jest niewystarczające, konieczne jest sięgnięcie po metody profesjonalne. To przede wszystkim:

• Toksyna botulinowa – zabieg z użyciem popularnego botoksu czasowo blokuje impulsy nerwowe pobudzające gruczoły potowe do produkcji potu. Bardzo skuteczny, przynosi zadowalający rezultat prawie u wszystkich leczonych pacjentów. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Ostrzykiwanie skóry robi się raz, a efekt utrzymuje się do 6-12 miesięcy, po czym należy je powtórzyć.
• Jontoforeza – zabieg z użyciem prądu elektrycznego, który powoduje zmniejszenie aktywności gruczołów potowych. Zabieg należy powtórzyć przynajmniej 10-15 razy, najlepiej co drugi dzień. Pierwsze efekty pojawiają się zwykle po ok. 2 miesiącach. Po kilku miesiącach serię należy wykonać ponownie.
• Urządzenia hi-tech, np. na bazie mikrofal i laserów – pozwalają trwale pozbyć się problemu nadpotliwości, niszcząc gruczoły potowe na danym obszarze.
• Zabiegi chirurgiczne (sympatektomia) – są inwazyjne i obarczone największym ryzykiem powikłań, dlatego stosuje się je jedynie w ciężkich przypadkach nadpotliwości. Polegają one na zniszczeniu nerwowych zwojów współczulnych lub przecięciu włókien nerwowych unerwiających gruczoły potowe na danym obszarze. Najczęstszym powikłaniem jest niestety wystąpienie nadpotliwości kompensacyjnej w innym obszarze ciała.
• Farmakologia – stosowane są przede wszystkim leki antycholinergiczne, takie jak bromek propanteliny, glikopirolan, oksybutynina i benzatropina, które blokują działanie receptora acetylocholinowego, dzięki czemu wpływają na przekazywanie sygnałów w układzie nerwowym za pośrednictwem acetylocholiny i w ten sposób hamują wydzielanie potu. Są stosowane jedynie w leczeniu ciężkich postaci nadpotliwości.

Najczęściej stosowaną, bezpieczną i skuteczną metodą jest podanie toksyny botulinowej w obszary objęte problemem nadpotliwości. Działanie nie jest trwale, ale w większości przypadków zabieg wystarczy powtarzać raz w roku, aby cieszyć się świeżością i brakiem dyskomfortu związanego z nadmiernym poceniem się i mokrymi plamami na ubraniach każdego dnia. Pamiętaj jednak, że redukcja nadpotliwości nie zwalnia cię z obowiązku codziennej higieny i stosowania antyperspirantów czy dezodorantów.

Profilaktyka nadpotliwości

• To przede wszystkim unikanie czynników powodujących nadmierne pocenie: stresu, pikantnych potraw, kawy, alkoholu, wysokiej temperatury, dużego wysiłku fizycznego.
• Bardzo ważna jest odpowiednia higiena osobista: systematyczne golenie lub depilacja owłosienia pod pachami, codzienne, nawet kilkukrotne mycie skóry, stosowanie antyperspirantów.
• Można też stosować miejscowe środki hamujące potliwość, takie jak kąpiele ziołowe w szałwii, rumianku, korze dębu czy mięcie.
• Noszenie przewiewnych ubrań, częsta zmiana odzieży pomogą utrzymać skórę w świeżości.
• Dostępne są też różne kremy, maści czy spreje na nadpotliwość pach bądź stóp – do miejscowego stosowania, które pomagają ograniczyć nadmierne wydzielanie potu.
• Można też pić napary ziołowe np. z szałwii bądź stosować ziołowe suplementy diety, które przyczyniają się do hamowania wydzielania potu.

Przypisy:
¹⁻³ Tanja Schlereth, Marianne Dieterich, Frank Birklein, Hyperhidrosis – Causes and Treatment of Enhanced Sweating, Deutsches Ärzteblatt International, February 2009
⁴ Przemysław Styczeń, Wstydliwy problem, Uroda i medycyna, s. 42-50