Antyperspirant – jak działa?

Antyperspirant hamuje wydzielanie potu, zapobiegając mokrym plamom pod pachami i nieprzyjemnemu zapachowi. Jak dokładnie działa, czy jest bezpieczny i jak go stosować, aby mieć pewność komfortu nawet w upalny dzień czy podczas uprawiania sportów?  Wyjaśniamy!

• Antyperspirant hamuje wydzielanie potu, w ten sposób niwelując też nieprzyjemny zapach.
• Jego stosowanie nie zaburza termoregulacji ciała, żadne badanie nie potwierdziły też jego szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka.
• Antyperspiranty mogą mieć formę kulki, sztyftu bądź spreju. Dostępne są też ich różne rodzaje, np. przeciwko śladom na ubraniach czy do skóry wrażliwej i po depilacji.
• Zawsze powinno się je stosować na czystą, niezranioną i osuszoną skórę.
• Osobom z nasilonym problemem pocenia polecane są tzw. blokery potu o wysokim stężeniu związków glinu.

Antyperspiranty (od łac.: anti – przeciw, perspirare – oddychać przez coś) są jednym z najczęściej stosowanych kosmetyków codziennego użytku, zapewniających nie tylko ograniczenie ilości wydzielanego potu, ale też zniwelowanie (a nie zamaskowanie!) jego nieprzyjemnego zapachu. Pocenie się jest naturalnym procesem fizjologicznym, który chroni nasz organizm przed przegrzaniem. Człowiek nie może się nie pocić w ogóle, byłoby to dla niego niebezpieczne, ponieważ doszłoby do przegrzania narządów wewnętrznych. Na całym ciele występuje kilka milionów gruczołów potowych dwojakiego rodzaju:

• Ekrynowe gruczoły potowe – to „zwykłe” gruczoły potowe, obecne na całej powierzchni całej skóry z wyjątkiem warg. Odgrywają ważną rolę w termoregulacji, usuwają też z organizmu toksyny (np. alkohol). Na ich aktywność wpływ mają warunki klimatyczne, zmiany hormonalne, stres, a nawet rodzaj spożywanego pokarmu (np. ostre i gorące potrawy). Pot przez nie wydalany składa się w 99% z wody, jest wodnisty, bezbarwny i bezwonny. Człowiek traci dziennie ok. 800-1000 ml potu. Jeśli ilość ta jest większa i sprawia duży dyskomfort w codziennym funkcjonowaniu, pojawia się problem nadpotliwości.
• Apokrynowe gruczoły potowe – są nazywane zapachowymi gruczołami potowymi, występują wyłącznie w okolicach pachowych, sutkowych oraz genitalnych. Uaktywniają się pod wpływem hormonów płciowych w okresie dojrzewania – to właśnie one odpowiadają za charakterystyczny zapach „nastolatkowy”, nie odgrywają natomiast większej roli w procesach termoregulacji. Pot przez nie wydzielany jest lepki i mętny, składa się głównie z glikoprotein i lipidów. Gruczoły apokrynowe mają swoje ujścia do mieszków włosowych i tą drogą dostają się na powierzchnię skóry. Nie do końca wiadomo, jaką funkcję pełnią gruczoły apokrynowe u człowieka – u zwierząt są one źródłem feromonów.

Sam pot – wydzielany przez gruczoły zarówno apokrynowe, jak i ekrynowe – jest bezwonny. Pot apokrynowy wydostając się na powierzchnię skóry stanowi jednak dobrą pożywkę dla mikroorganizmów, które rozkładają związki w nim zawarte (m.in. lipoproteiny, hormony androgenowe, białka i skwalen), a to prowadzi do uwalniania nieprzyjemnego zapachu. Już od starożytności szukano sposobów na jego maskowanie, stosując m.in. znowu popularny ałun potasowy, czyli naturalny kryształ powstający z soli. Głównym składnikiem nowoczesnych antyperspirantów są związki glinu. Aby kosmetyk mógł być zakwalifikowany jako antyperspirant, musi zapewniać minimum 20% redukcję wydzielania potu.

Antyperspirant – jak działa na gruczoły potowe?

Związki glinu zawarte w antyperspirancie w kontakcie z fizjologicznym pH ulegają polimeryzacji, tworząc żel uszczelniający kanaliki wyprowadzające gruczołów potowych (na zasadzie powierzchownego zaczopowania, głównie w obrębie warstwy rogowej). W ten sposób dochodzi do zahamowania wydzielania potu. Sole glinu działają też na gruczoły ściągająco i obkurczająco. Dodatkowo antyperspiranty są wzbogacane w substancje antybakteryjne, aby zapobiegać rozpadowi związków potu pod wpływem drobnoustrojów bytujących na skórze. A ponieważ wydzielanie potu jest ograniczone, bakterie nie mają tak bogatej jak normalnie pożywki do rozwoju i fermentacji, więc nie pojawia się przykry zapach. Podczas mycia, naturalnego złuszczania naskórka oraz pocenia się dochodzi do wymycia „czopów” blokujących ujścia gruczołów. Antyperspiranty hamują więc pocenie tylko czasowo i w sposób odwracalny. W produktach tego typu zapewniających świeżość przez wiele godzin (np. 48 czy 72) lub nawet dni (jak w tzw. blokerach) stosowane jest wyższe stężenie soli glinu.

Czym antyperspirant różni się od dezodorantu?

Celem dezodorantu jest maskowanie nieprzyjemnego zapachu potu. Kosmetyk ten nie hamuje wydzielania potu (i nie musi zawierać soli aluminium), a jedynie niweluje jego nieprzyjemną woń. Oprócz substancji zapachowych dezodorant zawiera zwykle składniki antybakteryjne, nawilżające i łagodzące. Jest polecany osobom, które nie mają dużego problemu z poceniem – przy regularnym goleniu lub depilacji pach i zachowaniu prawidłowej higieny są wystarczające do utrzymania świeżości. Nową formułą są dezodoranty mineralne (takie jak Vichy Optimal Tolerance – bez alkoholu i perfum), które są oparte na działaniu naturalnych minerałów, dzięki czemu koją skórę, zapewniają jej gładkość i delikatność, łagodzą podrażnienia po goleniu. Istnieją też specjalne dezodoranty do stóp.

Antyperspirant – jaką formułę wybrać?

Skuteczność antyperspirantu nie jest zależna od jego formuły, ale od stężenia substancji hamujących wydzielanie potu. Najczęściej antyperspiranty są dostępne w 3 postaciach:

• sztyft – suchy, twardy, nie „rozlewa” się po skórze,
• roll-on, kulka – może zostawiać na skórze mokry ślad, użyty w nadmiarze powoduje lepkość skóry,
• spray – dodatkowo zapewnia uczucie świeżości, chłodzi, pozostawia na skórze intensywny zapach.

Warto też kierować się trybem życia bądź potrzebami skóry w wyborze antyperspirantu:

• Osoby ze skórą wrażliwą, skłonną do podrażnień powinny wybierać antyperspiranty bez alkoholu i innych substancji drażniących – najlepiej w formie sztyftu bądź roll-onu.
• Kojąca, łagodna formuła będzie też zalecana do stosowania zaraz po depilacji bądź goleniu skóry.
• Jeśli często nosisz ciemne lub białe bluzki (np. koszule), wybierz antyperspirant przeciw śladom na ubraniach, który zapobiega sztywnieniu i żółceniu jasnych tkanin oraz powstawaniu białych kolistych plam pod pachami na ciemnym materiale.
• Osoby cierpiące z powodu wzmożonej potliwości bądź aktywne fizycznie w ciągu dnia docenią intensywne kuracje przeciw poceniu i tzw. blokery potu. Działają one też w sytuacji silnego stresu.

Antyperspirant – czy jest bezpieczny?

W latach 90. pojawiły się doniesienia, jakoby antyperspiranty miały powodować raka piersi – poprzez blokowanie ujść gruczołów potowych prowadząc do gromadzenia substancji toksycznych (aluminium) w węzłach chłonnych i powodując procesy kancerogenne. To jeden z najbardziej kontrowersyjnych kosmetyków, z największą ilością negatywnych opinii na różnych forach i stronach. Jak jest naprawdę?

• Sole glinu (popularne i kontrowersyjne aluminium) są składnikiem powszechnie stosowanym w kosmetykach, uznawanym za bezpieczny. Wykazują bardzo słabą przenikalność przez powierzchnię naskórka – uważa się, że dużo więcej przyjmujemy tego pierwiastka z pożywieniem i wodą niż absorbujemy z kosmetyków. Żadne badania nie wykazały ich toksycznego działania. Komitet Naukowy do spraw Bezpieczeństwa Konsumentów (ang. Scientific Committee on Consumer Safety) neguje wszelkie informacje o szkodliwym działaniu glinu.
• Gruczoły potowe ekrynowe – odpowiedzialne za termoregulację i usuwanie toksyn – stanowią tylko 1% gruczołów potowych zlokalizowanych pod pachami. Dlatego stosując antyperspiranty nie możemy przegrzać organizmu ani spowodować kumulacji toksyn w organizmie!
• Przeprowadzono wiele badań nad potencjalnym wpływem antyperspirantów na raka piersi – żadne z nich nie potwierdziły tego związku, co potwierdzają opinie m.in. Cancer Research UK, Breast Cancer Society, American Cancer Society czy niezwykle restrykcyjnej Food and Drug Administration.
• Antyperspiranty nie przyczyniają się też do rozwoju choroby Alzheimera, jak sugerowały niektóre doniesienia – związane to było z wykryciem podwyższonej ilości glinu w tkance nerwowej chorych. Raporty w tej sprawie opublikowały m.in. brytyjskie organizacje: Alzheimer’s Society oraz Alzheimer’s Association. Źródłem glinu kumulowanego w ludzkim organizmie nie są antyperspiranty, tylko spożywane jedzenie i picie.

Jak stosować antyperspirant?

• Antyperspirant zawsze nakładaj na czystą i suchą skórę pod pachami, najlepiej idealnie wydepilowaną (pot i bakterie zalegają we włosach).
• Unikaj produktów na bazie alkoholu – mogą podrażniać wrażliwą skórę pod pachami, powodować jej zaczerwienienie, swędzenie, drobne krostki. A podrażniona skóra jest bardziej podatna na infekcje.
• Najlepiej stosować środki bezzapachowe bądź o neutralnym zapachu świeżej, czystej skóry – wtedy nie będzie on kolidować z twoimi ulubionymi perfumami (ani antyperspirant, ani dezodorant nie zastąpi wody toaletowej czy perfumowanej!).
• Nie pożyczaj nikomu antyperspirantu w kulce bądź sztyfcie, który ma bezpośredni kontakt z twoją skórą!
• Nakładaj produkt cienką warstwą – to wystarczy, aby skutecznie zadziałał. Zbyt gruba warstwa może spowodować nieprzyjemne uczucie lepkości.
• Jeśli w trakcie golenia niechcący skaleczysz skórę, odczekaj przed użyciem antyperspirantu. Każda rana zwiększa wnikanie nakładanych na skórę substancji.
• Jeśli chcesz się odświeżyć w ciągu dnia, najpierw zmyj nałożoną wcześniej warstwę antyperspirantu (możesz użyć do tego zwilżonej chusteczki), osusz pachy i dopiero ponownie użyj produktu chroniącego przed poceniem.
• Możesz też nałożyć go na noc, jeśli w nocy się pocisz, a chcesz rano pachnieć i czuć się świeżo
• Antyperspirantów nie muszą stosować dzieci przed okresem dojrzewania – nie ma to sensu, ponieważ nie wydzielają one jeszcze potu apokrynowego odpowiedzialnego za charakterystyczny zapach potu.
• Jeśli mimo doniesień naukowych obawiasz się kancerogennego działania soli aluminium, stosuj dezodoranty, które nie zawierają ich w składzie. Bardzo dobrym wyborem będą też dezodoranty mineralne.

Źródła:
Jacek Arct, Katarzyna Pytkowska, Anna Kalisiak, Bezpieczeństwo stosowania antyperspirantów – doniesienia internetowe, Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie, 2016
Allam, M. Breast caner and deodorants/antiperspirants: a systematice review. Central European Journal of Public Health. 2016;24(3), 245-27.