Rodzaje łupieżu –
czym się różnią?

Łupież jest najczęstszą chorobą skóry głowy o przewlekłym charakterze. Jego charakterystycznym objawem jest nadmierne łuszczenie się skóry z mniej lub bardziej nasilonym łojotokiem. Istnieje kilka rodzajów łupieżu. Czym się charakteryzują?

• Łupież jest najczęstszym schorzeniem skóry głowy objawiającym się nadmiernym złuszczaniem się martwych komórek naskórka.
• Najczęściej występuje łupież suchy i łupież tłusty, któremu towarzyszy wzmożona produkcja sebum na skórze głowy.
• Istnieje jednak wiele innych rodzajów łupieżu: pstry, biały, rumieniowy czy różowy Giberta. Różnią się objawami, mogą też mieć inne podłoże chorobowe.
• W leczeniu większości rodzajów łupieżu podstawą jest stosowanie szamponu przeciwłupieżowego, dodatkowo konieczne może być zastosowanie środków farmakologicznych.

Łupież to nic innego jak złuszczające się nadmiernie płatki naskórka, widoczne na włosach i ubraniu. Najczęściej mamy do czynienia z łupieżem suchym i łupieżem tłustym. W przypadku suchego płatki dosłownie się sypią, jak śnieg, w tłustym – są przyklejone łojem do włosów i skóry, tworząc na niej trudne do usunięcia łuski. Często łuszczeniu się naskórka towarzyszy świąd i zaczerwienienie skóry. Uważa się, że z powodu tej choroby o przewlekłym i nawrotowym charakterze cierpi minimum 50% populacji¹ – częściej mężczyźni i osoby młode, co związane jest z większą u nich aktywnością hormonów odpowiedzialnych za produkcję łoju w skórze.

Łupież – dlaczego powstaje?

Nie do końca wiadomo, jakie są przyczyny łupieżu – w pewnym stopniu jest on uwarunkowany genetycznie, a pojawia się w momencie zaburzenia równowagi środowiska występującego na skórze głowy – sprzyjają mu zmieniony skład sebum, niezrównoważony mikrobiom i upośledzenie funkcji bariery naskórkowej. Wszystko to powoduje namnażanie grzyba z gatunku Malassezia (będącego naturalnym „mieszkańcem” mikrobiomu), który do wzrostu potrzebuje kompleksu lipidowego – dlatego łupieżowi najczęściej towarzyszy wzmożona produkcja sebum, które stanowi pożywkę dla grzyba. Uwolnione w ten sposób kwasy tłuszczowe zaczynają podrażniać skórę, czego skutkiem jest nadmiernie łuszcząca się skóra i stan zapalny. Nasileniu łupieżu sprzyjają też czynniki zewnętrzne, takie jak stres, osłabienie odporności, nadpotliwość, brak odpowiedniej higieny i pielęgnacji, duża wilgotność powietrza, przegrzewanie głowy, nadmierne spożywanie cukrów, węglowodanów prostych i tłuszczów nasyconych.

Poznaj wszystkie przyczyny powstawania łupieżu

Rodzaje łupieżu

Występuje kilka rodzajów łupieżu – różniących się objawami, lokalizacją i przebiegiem:

• Łupież zwykły / suchy (pityriasis simplex) – najłagodniejsza i częsta forma łupieżu, naskórek złuszcza się w formie białych bądź srebrzystobiałych drobnych łusek, może temu towarzyszyć lekki świąd.
• Łupież tłusty (pityriasis steatoides) – też bardzo częsty rodzaj łupieżu, przebiegający z nasilonym łojotokiem. Na włosach i skórze głowy pojawiają się charakterystyczne żółte łuski.
• Łupież pstry (pityriasis versicolor) – swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznym brunatym złuszczającym się plamom na karku, plecach, ramionach i w górnych częściach klatki piersiowej. Po wyleczeniu pozostawiają odbarwienia.
• Łupież biały skóry gładkiej (pityriasis alba) – charakteryzuje się obecnością białych, dobrze odgraniczonych ognisk (plamek), które najczęściej występują na twarzy, dłoniach i ramionach, a nie skórze głowy.
• Łupież azbestowy (pityriasis amiantacea) – jest to rodzaj łupieżu tłustego, który charakteryzuje się grubymi, trudnymi do usunięcia łuskami, które przy próbie zdjęcia łamią się i rozdzielają na drobne blaszki (jak azbest).
• Łupież różowy Giberta (pityriasis rosea Gibert) – to schorzenie o charakterze rumieniowo-złuszczającym, które może pokryć całe ciało.
• Łupież rumieniowy (erythrasma)– jest to schorzenie zakaźne wywoływane przez bakterie, objawiające się zmianami rumieniowo-złuszczającymi w fałdach skóry.
• Łupież czerwony mieszkowy (pityriasis rubra pilaris) – objawia się rumieniem i rogowaciejącymi grudkami przy mieszkach włosowych na skórze głowy, ale też na twarzy, łokciach, kolanach, kostkach czy dłoniach.

Łupież zwykły / suchy

Objawy: Drobnopłatkowe łuszczenie się naskórka – płatki są suche, lekkie, łatwo się osypują z głowy samoczynnie lub podczas czesania włosów. Brak nasilonego łojotoku. Może pojawić się na skórze normalnej i suchej. Zmiany są głównie zlokalizowane na owłosionej skórze głowy, rzadziej na brwiach i rzęsach. Może im towarzyszyć lekki świąd, a skóra staje się sucha i skłonna do podrażnień.
Przyczyny: Łupież suchy zwykle pojawia się w okresie pokwitania i u tzw. młodych dorosłych. Związany jest z nadmierną aktywnością grzyba Malassezia i zaburzeniem mikrobiomu, co prowadzi do przyspieszonego cyklu rogowacenia i złuszczania naskórka. Pojawia się u osób z uszkodzoną funkcją bariery ochronnej naskórka, co nasila stan zapalny w skórze. Następstwem nieleczone łupieżu suchego może być łupież tłusty o cięższym przebiegu.
Leczenie: Łupież suchy jest łatwy w leczeniu, zwykle wystarczy zastosowanie szamponu przeciwłupieżowego. Uwaga! Szampon ten powinien mieć właściwości nawilżające skórę głowy i włosy, aby jednocześnie łagodzić objawy przesuszenia i świądu. Kuracja zwykle trwa ok. 3-4 tygodni. Potem warto stosować szampon profilaktycznie, np. 1-2 razy w miesiącu, aby zapobiegać nawrotom łupieżu.
Polecany produkt: Dercos DS Szampon przeciwłupieżowy do włosów suchych – eliminuje suchy łupież, zmniejsza swędzenie i dyskomfort, nawilża włosy i skórę głowy, zapobiega nawrotom łupieżu do 6 tygodni po zakończeniu stosowania²

Łupież tłusty

Objawy: Przebiega z nasilonym łojotokiem skóry głowy, charakterystycznym objawem są żółte, uwarstwione, trudne do usunięcia łuski, które mocno przylegają do skóry i włosów. Widoczny stan zapalny i rumień, zwykle towarzyszy mu uporczywy świąd, powodujący niepohamowaną chęć podrapania skóry głowy. Łupież tłusty występuje głównie na skórze głowy, może też objąć czoło na linii włosów, brwi i rzęsy.
Przyczyny: W jego rozwoju istotną rolę odgrywa wzmożona produkcja sebum i zaburzenie jego składu, co sprzyja wzmożonej aktywności grzybów Malassezia. Z tego powodu najczęściej występuje u osób (złaszcza płci męskiej) w okresie dojrzewania – ma to związek ze zmianami hormonalnymi zwiększającymi aktywność gruczołów łojowych. Nasila go brak odpowiedniej higieny i pielęgnacji, przegrzewanie skóry, utrzymywanie jej w wilgoci (np. spanie z mokrą głową). Łupież tłusty poprzedza często wystąpienie łojotokowego zapalenia skóry.
Leczenie: Zaleca się stosować szampony przeciwłupieżowe, które nie tylko hamują aktywność grzybów, ale też zmniejszają łojotok i świąd oraz działają keratolitycznie, pomagając usunąć warstwę rogową naskórka i tłuste, pozlepiane łuski (zwykle zawierają kwas salicylowy). Taki szampon powinno się zostawić na skórze głowy na 3-5 minut, aby „rozpuścił” zrogowaciały naskórek. Kuracja powinna trwać ok. 5-6 tygodni, potem należy stosować szampon profilaktycznie np. 1-2 razy w tygodniu, aby zapobiegać nawrotom. Bardzo ważna jest też odpowiednia pielęgnacja i higiena skóry głowy na co dzień.
Polecany produkt: Przeciwłupieżowy szampon peelingujący na ciężki, tłusty łupież – Dercos Micro Peel – skutecznie eliminuje tłusty łupież, pomaga pozbyć się łusek, łagodzi świąd, zapobiega nawrotom przez 6 tygodni po zakończonej kuracji³.

Łupież pstry

Objawy: ten rodzaj łupieżu rzadko występuje na skórze głowy. Jego charakterystycznym objawem są złuszczające się, swędzące, brunatne plamy pojawiające się na ciele, głównie na dekolcie, szyi i brzuchu, które pozostawiają odbarwienia skóry (miejsca te nie opalają się). Czasami mogą się pojawić na głowie – wskutek wtórnego zakażenia (np. po użyciu ręcznika bądź szczotki osoby chorej). Zmiany mogą być odbarwione, przebarwione, jasnoróżowe bądź beżowe – różna intensywność ich koloru nadaje skórze „pstry” wygląd, stąd nazwa. W miejscach występowania łupieżu pstrego mogą powstać odbarwienia skóry – to efekt działania kwasu azelainowego (wytwarzanego przez drożdżaki), który hamuje wydzielanie melaniny przez melanocyty. Odbarwienia są najbardziej widoczne po ekspozycji na słońce, ponieważ skóra w tym miejscu się nie opala.
Przyczyny: Łupież pstry jest przewlekłą powierzchowną grzybicą wywoływaną przez grzyba Malassezia. Do jego rozwoju przyczynia się nadmierna potliwość i wzmożony łojotok. Najczęściej dotyka mieszkańców obszarów tropikalnych – ze względu na wysoką temperaturę i dużą wilgotność powietrza. Głównie pojawia się u młodych dorosłych po okresie dojrzewania – ze względu na wzmożoną aktywnością gruczołów łojowych.
Leczenie: Podstawą, podobnie jak w przypadku łupieżu suchego i mokrego, jest stosowanie szamponu ze składnikami grzybobójczymi. Ponieważ choroba ma charakter nawrotowy, warto go włączyć do codziennej pielęgnacji i po zakończonej kuracji stosować 1-2 razy w miesiącu profilaktycznie. Czasami zalecane jest stosowanie intensywnej kuracji (miejscowej bądź do ustnej) na bazie ketokonazolu bądź klotrimazolu. Bardzo ważna jest też odpowiednia higiena, ponieważ może dojść do wtórnego zakażenia np. w kontakcie z poduszką czy bielizną. Odbarwienia skóry można zamaskować makijażem, np. kryjącym dermopodkładem z gamy Dermablend.

Łupież biały skóry gładkiej

Objawy: Łupież biały lokalizuje się nie na skórze głowy, a na twarzy, dłoniach i ramionach. Charakteryzuje się obecnością białych, płaskich, dobrze odgraniczonych jaśniejszym kolorem od reszty skóry plamek. Zmianom może towarzyszyć świąd i lekkie łuszczenie. Na twarzy mogą też pojawić się drobne białe grudki.
Przyczyny: Na łupież biały najczęściej chorują dzieci, nastolatki i młodzi dorośli – częściej chłopcy i mężczyźni. Nie do końca wiadomo, dlaczego powstaje. Powodem mogą być zaburzenia w produkcji melaniny, często pojawia się u osób z atopowym zapaleniem skóry. Zmiany mogą się nasilać po ekspozycji na słońce czy po wizycie w solarium. Wymaga różnicowania z bielactwem.
Leczenie: Wymaga stosowania glikokortykosteroidów, leków przeciwgrzybiczych i czasami antybiotyków, ważne jest też nawilżanie skóry emolientami i ochrona zmienionej skóry przed promieniowaniem UV.

Łupież azbestowy

Objawy: Swoją nazwę ten rodzaj łupieżu zawdzięcza grubym, srebrzystobiałym, trudnym do usunięcia łuskom, które obejmują pochewkowato włos. Przy próbie zdjęcia łuski łamią się i rozdzielają się na drobne blaszki jak azbest.
Przyczyny: Nie do końca wiadomo, skąd się bierze łupież azbestowy, ale wiadomo, że często towarzyszy konkretnym chorobom dermatologicznym, takim jak łuszczyca czy łojotokowe zapalenie skóry. Częściej występuje u kobiet niż mężczyzn, zwykle objawia się w wieku dziecięcym i nastolatkowym. Może powodować częściową i przejściową utratę włosów.
Leczenie: Łupież azbestowy wymaga leczenia zaleconego przez dermatologa. Stosuje się preparaty na bazie kwasu salicylowego, które ułatwiają usuwanie łusek, oraz preparaty przeciwgrzybicze – miejscowe, a czasami także doustne. Czasami wymaga podania kortykosteroidów oraz antybiotyków. Po wyleczeniu nawrotowość łupieżu azbestowego jest na szczęście mała.

Łupież różowy Giberta

Objawy: Jest to łagodna choroba skóry o charakterze rumieniowo-złuszczającym, która dotyka głównie dzieci i młodych dorosłych, częściej kobiet niż mężczyzn. Rozpoczyna się zwykle od pojawienia się kilkucentymetrowego ogniska rumieniowego (pokrytego łuskami) – tzw. blaszki macierzystej – na tułowiu, następnie zmiany rozlewają się na całej powierzchni ciała. Mogą być lekko swędzące. Układ zmian na plecach przypomina wzór drzewka bożonarodzeniowego, a w górnej części klatki piersiowej – literę V.
Przyczyny: Uważa się, że jest to choroba o podłożu wirusowym, za którą prawdopodobnie odpowiedzialny jest wirus opryszczki typu 6 (HHV-6) lub 7 (HHV-7). Trądzik różowy najczęściej pojawia się w okresie jesienno-zimowym.
Leczenie: Łupież różowy Giberta nie wymaga leczenia, zwykle ustępuje samoistnie po 5-6 tygodniach, dlatego tak ważne jest jego wczesne rozpoznanie. Gdy występuje świąd, zaleca się smarować skórę emolientami i preparatami łagodzącymi oraz nawilżającymi.

Łupież rumieniowy

Objawy: Jest to dosyć częste schorzenie skóry, które charakteryzuje występowaniem zmian rumieniowo-złuszczających w okolicy fałdów skóry (głównie w pachwinach, ale też w pachach i między palcami stóp). Łupież rumieniowy dotyczy głównie mężczyzn i pojawia się w starszym wieku.
Przyczyny: Łupież rumieniowy jest chorobą o podłożu bakteryjnym, wywołaną przez bakterie bytujące na skórze człowieka (maczugowce Corynebacterium minutissiumum), które w warunkach zwiększonej wilgotności i ciepła namnażają się, wnikają do warstwy rogowej naskórka i powodują zmiany rumieniowe. Sprzyjają mu nadpotliwość, otyłość i cukrzyca.
Leczenie: Wymaga zastosowania miejscowo bądź doustnie antybiotyku (erytromycyny). Wspomagająco i profilaktycznie – ze względu na to, że choroba ma charakter nawrotowy – zaleca się stosowanie szamponów przeciwgrzybiczych i mydeł antybakteryjnych.

Łupież czerwony mieszkowy

Objawy: Rzadka choroba skóry o charakterze grudkowo-złuszczającym. Rumieniowe grudki zlokalizowane są przy mieszkach włosowych, a zlewając się tworzą złuszczające się ogniska koloru łososiowego. Grudki są pokryte przez rogowe czapeczki. Zmiany pojawiają się głównie na podeszwach stóp i dłoniach, ale mogą też pojawić się na kostkach, kolanach czy skórze głowy, a także płytkach paznokciowych. Zwykle są swędzące.
Przyczyny: Etiologia tej choroby nie została do końca poznana, wiadomo jednak, że może występować rodzinnie.
Leczenie: Terapia łupieżu czerwonego mieszkowego oparta jest na miejscowym zastosowaniu glikortykosteroidów i doustnym podawaniu acytretyny – jest to lek regulujący odnowę, różnicowanie i rogowacenie naskórka. Czasami stosuje się też metotreksat i cyklosporynę. Ważne jest codzienne natłuszczanie i nawilżanie skóry, aby wzmocnić barierę ochronną skóry i złagodzić świąd.

Źródła:
¹ Turner G. A., Hoptroff M., Harding C. R.: “Stratum corneum dysfunction in dandruff” International Journal of Cosmetic Science, 2012, 34, 298–306
^{2 i 3} Badanie kliniczne z udziałem 45 pacjentów, po 4 tygodniach leczenia.