Przyczyny łupieżu –
co sprzyja jego powsta-
waniu?
Objawy mogą być zróżnicowane (np. łupież suchy, łupież tłusty), ale ich przyczyna jest podobna. Jakie czynniki odpowiadają za powstawanie łupieżu?
- Łupież występuje przy nasilonym łojotoku, zaburzonym mikrobiomie skóry i uszkodzonej barierze hydrolipidowej skóry. To idealne warunki do namnażania powodującego łupież grzyba z gatunku Malassezia.
- Sypiące się z głowy płatki są objawem przyspieszonego cyklu odnowy komórkowej – z 28 dni skraca się on nawet do kilku dni, co powoduje przyspieszone złuszczanie naskórka.
- Jego pojawieniu się sprzyjają też zmiany hormonalne, stres, czynniki zewnętrzne, nieodpowiednia pielęgnacja.
- Łupież jest chorobą nawrotową, dlatego osoby mające do niego skłonność powinny profilaktycznie, stale stosować szampon przeciwłupieżowy.
Łupież jest bezpośrednim objawem nadmiernie złuszczającego się naskórka. Co to oznacza? W przypadku zdrowej skóry proces odnowy komórkowej trwa ok. 28 dni – w tym czasie nowe keratynocyty przemieszczają się z warstwy podstawnej naskórka (czyli tej najgłębszej) ku powierzchni, do warstwy rogowej. Obecne na powierzchni naskórka zrogowaciałe „stare” komórki naskórka są stopniowo „wypychane” przez te nowo powstałe i złuszczają się – w praktycznie niewidzialny gołym okiem sposób.
- Proces prawidłowego przemieszczania się i rogowacenia komórek skóry nazywa się ortokeratozą.
- W przypadku nadmiernego rogowacenia (hiperkeratozy) naskórek staje się szary, matowy, zgrubiały w dotyku. Wtedy pomocne są peelingi, które pomagają złuszczyć zrogowaciałą warstwę martwych komórek naskórka.
- Może też jednak pojawić się sytuacja odwrotna – gdy rogowacenie jest niepełne (parakeratoza). Wtedy nowe keratynocyty wypychają stare komórki, jeszcze zanim one zrogowacieją – komórki ulegają więc złuszczeniu jeszcze przed obumarciem. Cykl odnowy komórkowej z 28 dni może się więc skrócić nawet do kilku. Zwykle towarzyszy temu nadmierny rozrost komórek naskórka oraz zaburzenie procesu różnicowania keratynocytów – zachowują one swój rdzeń aż do warstwy rogowej. To wszystko powoduje, że naskórek łuszczy się nadmiernie i schodzi dosłownie płatami. Tak właśnie dzieje się w przypadku chorób skóry przebiegających z nadmiernym łuszczeniem się naskórka, takich jak łupież. Fizjologicznie, podczas mycia owłosionej skóry głowy, złuszczeniu ulega około 487 tysięcy komórek/cm2, natomiast w przebiegu łupieżu liczba ta wzrasta do 800 tysięcy komórek/cm2.1 Co powoduje to przyspieszenie i nadmierne złuszczanie?
Grzyby z gatunku Malassezia
To właśnie one są uznawane za główny czynnik wyzwalający łupież – przy wystąpieniu sprzyjających warunków. Drożdżaki te (a dokładnie grzyby drożdżopodobne) są, obok bakterii, składnikiem naturalnego mikrobiomu owłosionej skóry głowy i pomagają zachować jej równowagę fizjologiczną. Jest ich kilka rodzajów, np. Malassezia globosa, Malassezia fur fur czy Malassezia restricta. Swoją nazwę grzyby te zawdzięczają francuskiemu anatomowi i histologowi – Louisowi-Charlesowi Malassezowi. W 1874 roku wysunął on teorię, według której istnieje związek pomiędzy łupieżem i łojotokowym zapaleniem skóry i drożdżakami lipofilnymi Malassezia. Odżywiają się one tłuszczem, a dokładnie trójglicerydami obecnymi w sebum występującym na skórze (tworzącym warstwę ochronną). Gdy produkcja łoju jest wzmożona, może dojść do ich namnażania i zwiększonej kolonizacji – u pacjentów z łupieżem tłustym kolonie Malassezia stanowią ok. 74% całkowitej mikroflory owłosionej skóry głowy, u pacjentów cierpiących na łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) aż 85%, podczas gdy w warunkach fizjologicznych wartość ta wynosi ok. 45%2. Drożdże rozkładają trójglicerydy obecne w łoju, wytwarzając wolne kwasy tłuszczowe (takie jak kwas palmitynowy, kwas mirystynowy, kwas stearynowy i kwas heptadekanowy), które podrażniają skórę – a zachodzące wtedy reakcje przyspieszają proces fizjologicznej odnowy komórek naskórka na skórze głowy, co objawia się łupieżem i świądem.
Zobacz, jakie inne choroby mogą powodować swędzenie skóry głowy.
Nie tylko grzyby, ale też bakterie
Badania prowadzone w 2016 roku przez naukowców z Shanghai Jiao Tong University w Chinach3 wykazały, że za łupież mogą być odpowiedzialne nie tylko grzyby drożdżakopodobne, ale też obecne w mikrobiomie skóry głowy bakterie dwóch szczepów, a raczej brak równowagi między nimi:
- beztlenowe bakterie Propionibacterium (te same, które są odpowiedzialne za trądzik) – a dokładnie ich niewystarczająca ilość,
- tlenowe bakterie Staphylococcus – a dokładnie ich nadmiar, występujący u osób z łupieżem.
Badacze wskazują, że dla zdrowia skóry istotne jest utrzymanie równowagi między tymi dwoma rodzajami bakterii, co jest powiązane z odpowiednim natłuszczeniem i nawilżeniem skóry głowy.
Jakie czynniki nasilają łupież?
Poza predyspozycjami genetycznymi są to przede wszystkim wszystkie czynniki powodujące wzmożoną produkcję sebum na skórze głowy oraz osłabienie odporności, co sprzyja stanom zapalnym skóry, takie jak:
- Zaburzenia hormonalne powodujące wzmożony łojotok.
- Osłabienie organizmu, zaburzenia immunologiczne, brak snu, chroniczne zmęczenie – grzyby łatwiej się wtedy namnażają.
- Silny stres – nasila łojotok i stany zapalne skóry.
- Nieodpowiednia higiena osobista, zbyt rzadkie mycie głowy.
- Wzmożona potliwość, nadpotliwość.
- Zmiany klimatu, wysokie temperatury i duża wilgotność powietrza (klimat tropikalny). W klimacie umiarkowanym łupież częściej pojawia się latem niż zimą.
- Długie przebywanie w przegrzewanych bądź klimatyzowanych pomieszczeniach. Skóra wtedy mniej się poci, a przecież pot i łój rozprowadzają się wzajemnie na powierzchni skóry, tworząc na niej warstwę ochronną. W takich warunkach następuje odparowanie wilgoci ze skóry – przesuszenie skóry prowadzi do osłabienia bariery hydrolipidowej oraz nasila pracę gruczołów łojowych w reakcji „obronnej”.
- Nieodpowiednia pielęgnacja skóry głowy, stosowanie żeli i lakierów, niedokładne spłukiwanie szamponu i odżywki – kosmetyki mogą zatykać ujścia mieszków włosowych, w obrębie których znajdują się gruczoły łojowe, co prowadzi do nasilonej produkcji łoju.
- Przegrzewanie skóry głowy podczas suszenia i zabiegów stylizacyjnych z wykorzystaniem wysokiej temperatury.
- Nadmierne spożycie cukru, tłuszczów nasyconych i węglowodanów prostych – produkty te są doskonałą pożywką dla grzybów.
- Dieta uboga w minerały, np. magnez, żelazo, selen, cynk, wapń, potas oraz witaminy: A, E i z grupy witamin B.
Jakie czynniki sprzyjają nawrotom łupieżu?
Łupież jest chorobą skłonną do nawracania – związane to jest przede wszystkim z brakiem równowagi na skórze głowy, wynikającym z trzech czynników:
- Modyfikacja składu sebum – grzyby z gatunku Malassezia potrzebują lipidów do rozwoju i dlatego żywią się trójglicerydami obecnymi na skórze głowy. W trakcie tego procesu uwalniają kwasy tłuszczowe, które podrażniają skórę i przyczyniają się do stanu zapalnego.
- Niezrównoważony mikrobiom – poprzez patologiczne namnażanie się grzybów z gatunku Malassezia.
- Upośledzenie funkcji bariery skórno-naskórkowej – ułatwia wnikanie w skórę szkodliwych substancji, prowadzi do przesuszenia skóry, zakłóca proces odnowy komórkowej.
Skład chemiczny łoju i brak prawidłowo funkcjonującej bariery skórno-naskórkowej mogą też nasilać stan zapalny skóry i powodować świąd, wskutek drapania zmian może też dojść do wtórnej infekcji bakteryjnej i pogorszenia przebiegu choroby. Pamiętaj też, że łupież tłusty może się rozwijać w następstwie łupieżu suchego – dlatego nie należy lekceważyć pierwszych objawów łuszczącej się skóry i po odpowiedniej diagnozie od razu podjąć leczenie. Ważna też jest profilaktyka – jej stałym elementem powinno być regularne stosowanie szamponów przeciwłupieżowych już po zakończonej kuracji, np. 1–2 razy w miesiącu, aby nie doszło do nawrotu choroby.
Źródła:
1 Ranganathan S., Mukhopadhyay T.: „Dandruff: the most commercially exploited skin disease”, Indian Journal of Dermatology 2010, nr 55, s. 130–134
2 Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D., Lis-Święty A., Trzmiel D.: „Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy – patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne”, Postępy Dermatologii i Alergologii, 2007, t. XXIV, s. 59–64
3 Xu Z., Wang Z., Yuan C., Liu X., Yang F., Wang T., Wang J., Manabe K., Qin O., Wang X., Zhang Y., „Dandruff is associated with the conjoined interactions between host and microorganisms”, Scientic Reports 2016, t. 6